Është e lehtë të kuptosh se si paratë shkatërrohen në një bankë tradicionale. Imagjinoni burrat me kapele duke u bërtitur nëpunësve në “Mary Poppins”. Turmat duan paratë e tyre dhe arkëtarët e bankave po përpiqen t’i japin ato. Por kur klientët ikin, stafi nuk mund të kënaqë të gjithë ata që vijnë përpara se institucioni të rrëzohet. Borxhet e mbetura (të cilat, për bankat, përfshijnë depozitat) fshihen.
Kjo nuk është ajo që ndodh në epokën dixhitale. Depozituesit që ikën nga Silicon Valley Bank (svb) nuk kërkuan kartëmonedha dhe monedha. Ata donin që bilancet e tyre të lidheshin diku tjetër. As depozitat nuk u fshinë kur banka u rrëzua. Në vend të kësaj, rregullatorët premtuan të plotësojnë klientët e svb. Edhe pse dështimi i institucionit ishte një lajm i keq për aksionerët, ai nuk duhej të kishte ulur sasinë totale të depozitave në sistemin bankar.
E çuditshmja është se depozitat në bankat amerikane megjithatë po bien. Gjatë vitit të kaluar ato në bankat tregtare janë zhytur me gjysmë trilion dollarë, një rënie prej gati 3%. Kjo e bën sistemin financiar më të brishtë, pasi bankat duhet të tkurren për të shlyer depozitat e tyre. Ku po shkojnë paratë?
Përgjigja fillon me fondet e tregut të parasë, mjetet e investimit me rrezik të ulët që parkojnë paratë në borxhin afatshkurtër të qeverisë dhe të korporatave. Fonde të tilla panë hyrje prej 121 miliardë dollarësh javën e kaluar pasi svb dështoi. Sipas Institutit të Kompanisë së Investimeve, një grup i industrisë, në mars kishin 5.3 trilion dollarë aktive, nga 5.1 trilion dollarë një vit më parë.
Por në fakt paratë nuk derdhen në këto fonde, sepse ata nuk janë në gjendje të marrin depozita. Në vend të kësaj, paratë që largohen nga banka për një fond të tregut të parasë kreditohen në llogarinë bankare të fondit, nga e cila përdoren për të blerë letrat tregtare ose borxhin afatshkurtër në të cilin fondi dëshiron të investojë. Kur fondi përdor paratë në këtë mënyrë, ai më pas derdhet në llogarinë bankare të cilitdo institucion që shet aktivin. Pra, flukset hyrëse në fondet e tregut të parasë duhet t’i shpërndajnë depozitat në sistemin bankar dhe jo t’i detyrojnë ato.
Dhe kjo është ajo që ndodhte më parë. Megjithatë ekziston një mënyrë e re në të cilën fondet e tregut të parasë mund të thithin depozitat nga sistemi bankar: lehtësia e anasjelltë e repove të Rezervës Federale, e cila u prezantua në vitin 2013. Skema ishte një ndryshim në dukje i padëmshëm në sistemin hidraulik të sistemit financiar që mund të nën një dekadë më vonë, të ketë një ndikim thellësisht destabilizues në banka. Repo është një transaksion në të cilin zyra qendrore i shet një vlerë një pale të përshtatshme me një marrëveshje për të riblerë të njëjtin titull me një çmim të caktuar në një kohë të caktuar në të ardhmen.
Në një transaksion të zakonshëm repo, një bankë merr hua nga konkurrentët ose banka qendrore dhe depoziton kolateral në këmbim. Një repo e kundërt bën të kundërtën. Një bankë në hije, siç është një fond i tregut të parasë, udhëzon bankën e saj kujdestare të depozitojë rezerva në Bankën Qendrore të Shteteve të Bashkuara të Amerikës (Fed) në këmbim të letrave me vlerë. Skema kishte për qëllim të ndihmonte daljen e Fed nga normat ultra të ulëta duke vendosur një dysheme në koston e huamarrjes në tregun ndërbankar. Në fund të fundit, pse një bankë ose një bankë në hije do t’u japë ndonjëherë hua kolegëve të saj me një normë më të ulët se sa disponohet nga Fed?
Por përdorimi i lehtësisë është rritur vitet e fundit, për shkak të lehtësimit të madh sasior (qe) gjatë Covid-19 dhe ndryshimeve rregullatore që i lanë bankat të ngarkuara me para. qe krijon depozita: kur Fed blen një obligacion nga një fond investimi, një bankë duhet të ndërmjetësojë transaksionin. Llogaria bankare e fondit fryhet; po kështu edhe llogaria rezervë e bankës në Fed. Nga fillimi në 2020 deri në fundin e tij dy vjet më vonë, depozitat në bankat tregtare u rritën me 4.5 trilion dollarë, afërsisht e barabartë me rritjen e bilancit të vetë Fed.
Për një kohë, bankat mund të përballonin flukset hyrëse, sepse Banka Qendrore Amerikane lehtësoi një rregull të njohur si “Raporti i levës shtesë” (slr) në fillim të Covid. Kjo ndaloi rritjen në bilancet e bankave tregtare nga detyrimi i tyre për të mbledhur më shumë kapital, duke i lejuar ato të përdorin në mënyrë të sigurt fluksin hyrës të depozitave për të rritur zotërimet e bonove të thesarit dhe parave të gatshme. Bankat e bënë këtë siç duhet, duke blerë 1.5 trilion dollarë bono thesari dhe agjenci. Më pas, në mars 2021 Fed la të skadojë përjashtimi nga slr. Bankat e gjetën veten duke notuar në para të padëshiruara. Ata u tkurrën duke shkurtuar huamarrjen e tyre nga fondet e tregut të parasë, të cilat në vend të kësaj parkonin para në Fed. Deri në vitin 2022, fondet kishin 1.7 trilion dollarë të depozituar brenda natës në objektin e repove të kundërta të Fed, krahasuar me disa miliardë një vit më parë.
Pas rënies së svb, bankat më të vogla të Amerikës kanë frikë nga humbjet e depozitave. Shtrëngimi monetar i ka bërë ato edhe më të mundshme. Përdorimi i fondeve të tregut të parasë rritet së bashku me normat, siç zbulojnë Gara Afonso dhe kolegët në Bankën e Rezervës Federale të Nju Jorkut, pasi kthimet përshtaten më shpejt se depozitat bankare. Në të vërtetë, Fed e ka rritur normën e transaksioneve të repove të anasjellta njëditore nga 0.05% në shkurt 2022 në 4.55%, duke e bërë atë shumë më tërheqës sesa norma e vazhdueshme e depozitave bankare prej 0.4%. Shuma e fondeve të tregut të parasë të parkuara në Fed në objektin e repo-ve të kundërta – dhe kështu jashtë bankave – u rrit me gjysmë trilion dollarë
Një licencë për të shtypur para
Për ata që nuk kanë një licencë bankare, lënia e parave në objektin e repove është një bast më i mirë sesa lënia e tyre në një bankë. Jo vetëm që rendimenti është më i lartë, por nuk ka asnjë arsye për t’u shqetësuar se Fed do të rrëzohet. Fondet e tregut të parasë mund të bëhen në fakt “Narrow Bank”: institucione që mbështesin depozitat e konsumatorit me rezerva të bankës qendrore, në vend të aseteve me kthim më të lartë, por me rrezik. Një “Narrow Bank” nuk mund të japë hua për firmat ose të shkruajë hipoteka dhe nuk mund të rrëzohet.
Fed ka qenë prej kohësh skeptik ndaj institucioneve të tilla, duke u shqetësuar se ato do të minonin bankat. Në vitin 2019 zyrtarët mohuan tnb usa, një startup që synon të krijojë një bankë të ngushtë, një licencë. Një shqetësim i ngjashëm është ngritur në lidhje me hapjen e bilancit të Fed për fondet e tregut të parasë. Kur u krijua objekti i repo-repos, Bill Dudley, president i Fed-it të Nju Jorkut në atë kohë, u shqetësua se mund të çonte në “çndërmjetësimin e sistemit financiar”. Gjatë një krize financiare, ajo mund të përkeqësojë paqëndrueshmërinë me fondet që mbarojnë nga aktivet më të rrezikshme dhe në bilancin e Fed.
Nuk ka ende asnjë shenjë të një nxitimi dramatik. Tani për tani, sistemi bankar po përballet me një rrjedhje të ngadaltë. Por depozitat po bëhen gjithnjë e më të pakta ndërsa sistemi është i shtrydhur – dhe bankat e vogla dhe të mesme të Amerikës mund të paguajnë çmimin. / The Economist – Përshtati dhe përktheu Armand Kullau
* Të gjitha të drejtat e këtij materiali janë pronë ekskluzive dhe e patjetërsueshme e “Barrikada.net” sipas ligjit Nr. 35/2016 “Për të drejtën e autorit dhe të drejtat e tjera të lidhura me to”. Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Barrikada.net” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.
